Gazete Emek- İran'da 3 gündür devam eden gösteriler, bütün dünyanın da bir numaralı gündemini oluşturdu. BBC, iran'da ne olduğuna dair detaylı haber analiz yayımladı. İran'da gösterilerin artarak devam edeceği ifade ediliyor.
İran'da işsizlik, yükselen enflasyon ve yolsuzluğa karşı başlayıp hükümet karşıtı gösterilere dönüşen eylemler üçüncü gününe girdi.
İran'ın kuzeydoğusunda Meşhed'de başlayıp, Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'a yayılan gösterilere binlerce kişi katıldı. Birçok şehirde çok sayıda kişinin gözaltına alındığı bildiriliyor.
Diğer yandan bugün, 2009 yılında rejim destekçilerinin düzenlediği gösterileri anma amacıyla yüzlerce kişi de İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e destek için sokaklara çıktı.
Muhafazakâr eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın yeniden seçildiği 2009 yılındaki seçimlerde hile yapıldığı iddiasıyla protestolar düzenlenmiş hem rejim yanlıları hem rejim karşıtları sokaklara çıkmıştı.
Bugünkü anma gösterileri, muhalif eylemlerin başladığı Perşembe gününden önce planlanıyordu.
Üç gündür süren hükümet karşıtı gösteriler hakkında açıklama yapan ABD, 'İran'ın bu hükümet karşıtı gösterilere nasıl yanıt vereceğini tüm dünyanın izlediğini' ifade etti.
Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada, İranlıların 'rejimin yolsuzluklarından, ülkenin servetinin terörizme mali kaynak sağlama amaçlı kullanılmasından bıktıkları' belirtildi.
BBC Farsça Servisi, bugün başkentte binlerce kişinin toplanabileceğini söylüyor.
Ellerinde Hamaney'in posterlerini taşıyan hükümet yanlıları da destek gösterileri düzenledi.
İran'da hükümet karşıtları sokaklara çıktı
Gösteriler nasıl başladı?
Gösteriler Perşembe günü ülkenin en büyük ikinci şehri Meşhed'de giderek kötüleşen ekonomik durumu protesto amaçlı başladı.
Ülkenin çeşitli şehirlerinden düzenlenen gösterileri tetikleyen sebepler yükselen, enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk.
İran uzun süredir ağır yaptırımlar altında ekonomik sıkıntılar çekiyor.
Ülkede işsizlik bu yıl resmi rakamlara göre yüzde 12,4'e çıktı.
Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ABD öncülüğündeki Batılı güçlerle yapılan nükleer anlaşma sonucu ekonominin kısa sürede düzeleceğini söylüyordu.
Bir haftada yumurta fiyatının iki kat arttığı ülkedeki ekonomik talepler, hükümet politikalarına yönelik öfkeye dönüştü.
Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yükselen enflasyonu, artan fiyatları kontrol edememekle eleştirildi.
Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'da yüzlerce kişi sokaklara çıktı.
Sosyal medyada paylaşılan videolarda başkent Tahran'da yoğun güvenlik önlemleri alındığı görüldü.
Bazı bölgelerdeki gösterilerde hükümet yetkililerine siyasi tutukluların serbest bırakılması ve polis şiddetine son verilmesi çağrıları yapıldı.
BBC muhabirleri, İran'da Perşembe gününden bu yana süren protestoların 2009 yılında reform yanlıların düzenlediği eylemlerden sonra, halkın yönetimle ilgili memnuniyetsizliklerini dile getirdiği en büyük gösteriler olduğunu ifade ediyor.
Göstericiler neden sokakta?
Kötüleşen ekonomik şartlar ve yolsuzluk karşıtı başlayan gösteriler siyasi taleplere dönüştü.
Sokaklarda yalnızca Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye değil, aynı zamanda İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e karşı da sloganlar atıldı.
Ülkenin güçlü din adamlarının yaşadığı Kum'da da gösteriler olduğu ve "Halk yalvarıyor, din adamları Allah gibi davranıyor" sloganları atıldığı bildirildi.
İran'ın dış politikasına da tepki var. Meşhed'de bazı göstericiler hükümetin Orta Doğu ülkelerine müdahalesine "Hayatım Gazze için değil, Lübnan için değil, İran içindir" sözleriyle gösterdi.
Sokaklar, hükümetin iç politika sorunları yerine dış politikaya ağırlık verdiği eleştirisini yapıyor.
Sosyal medyada paylaşılan bazı videolarda göstericilerin "Suriye'yi bırak bizi düşün" sloganları attığı görüldü.
İran ayrıca Yemen'de Suudi öncülüğündeki koalisyona karşı savaşan Şii Husi milislerine silah temin etmekle de suçlanıyor. Tahran bu iddiaları sıklıkla reddetti.
İran'ın ayrıca Lübnan'daki Şii müttefikleri Hizbullah'a da silah verdiği söyleniyor.
BBC Farsça Servisi'nden Kasra Naji'nin analizi:
Gösteriler İranlı yetkililer için de sürpriz oldu. Kendiliğinden başlayan gösteriler, İran Devrim Muhafızları Ordusu ile birçok istihbarat servisinin güçlü olduğu bir ülkede bu tip hükümet karşıtı gösteriler nadir yaşanır.
Göstericiler yabancı ülkelerle ilişkileri protesto ediyor ama bunu tetikleyen ülke içindeki memnuniyetsizlik oldu. Zira giderek kötüye giden ekonomi, İran halkını vurdu.
BBC Farsça'nın yaptığı bir araştırma, son 10 yılda İranlıların ortalama yüzde 15 yoksullaştığını ortaya koydu.
Birçokları kamu bütçesinin, Suriye, Yemen ve Irak'taki çatışmalar yerine kendi hayat şartlarının iyileştirilmesi için kullanılması gerektiğini düşünüyor. Bütçenin büyük bir kısmı da Şii İslam'ın dünya geneline yayılması amaçlı propaganda için kullanılıyor.
Cumhurbaşkanı Ruhani karşıtlarının başlattığı gösteriler kısa sürede kontrolden çıkmış görünüyor, zira birçok şehirde halk sokaklara döküldü.
Gösteriler büyüyor mu?
Hükümetin protesto gösterilerini yasa dışı ilan etmesine rağmen sosyal medyada sokağa çıkılması çağrıları yapılıyor.
Ülke genelinde en az 7 şehirde sokak eylemleri düzenlendiği bildiriliyor.
Göstericilerin sayılarının bazı bölgelerde 100'den az bazı bölgelerde ise binlerce olduğu söyleniyor. Ama şimdilik gösterilerin kitlesel bir harekete dönüştüğünü söylemek zor.
Protesto gösterilerine İran ne diyor?
Resmi yayın kuruluşu IRIB'in aktardığına göre Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında muhaliflerin olduğunu söyledi.
Cihangiri, "Bu ülkedeki bazı olaylar, ekonomik sorunlardan kaynaklanıyor ama bunların arkasında başka bir şey var gibi görünüyor. Bunu yaparak hükümete zarar vereceklerini düşünüyorlar ama karlı çıkanlar başkaları olacak" diye konuştu.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani
Fars haber ajansı, Kirmanşah'ta bir grubun kamu mallarına zarar verdiğini ve daha sonra dağıldığını duyurdu.
Tahran valisi, bu tip eylemlere ana yollarda konuşlanan polisin müdahale etmesi gerektiğini söyledi.
Meşhed'deki yetkilileri protestoların 'devrim karşıtı unsurlar' tarafından düzenlendiğini söyledi. Meşhed'de çekilen ve sosyal medyada paylaşılan videolarda göstericilere tazyikli suyla müdahale edildiği görüldü.
ABD İran'daki gösterilere ne tepki verdi?
ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Heather Nauert, Twitter'da şu mesajı paylaştı:
"İran'ın liderleri, zengin tarihi, kültürü olan varlıklı bir ülkeyi, şiddet, kan ve kaos ihraç eden ekonomisi bitmiş dolandırıcı bir ülkeye çevirdi. Başkan Trump'ın da söylediği gibi İran liderlerinden en çok zarar görenler İran halkıdır. ABD barışçıl göstericilerin tutuklanmasını sert bir şekilde kınıyor. Bütün ülkelere İran halkını ve onların temel haklarına sahip çıkma ve yolsuzluğa son verme çabalarını açıkça desteklemeleri çağrısında bulunuyoruz."
Beyaz Saray basın sözcüsü Sarah Huckabee, Twitter hesabından paylaştığı açıklamada "İran hükümeti halkın, kendilerini ifade etme hakları dahil, tüm haklarına saygı duymalıdır. Dünya süreci izliyor" dedi.
Türkiye'de yaşayan İranlı gazeteci Savash Porgham, ülkesinde iki gündür devam eden protestoları değerlendirdi: Eylemlerin bugünkü eylemlerin lokomotif gücü, birkaç yıldır insanların parasını hortumlayan ve batıran bu bankerler ve banker benzeri finans şirketleri.
İranlı Gazeteci Savash Porgham'dan İran yorumu
Türkiye’de yaşayan İranlı gazeteci Savash Porgham ile İran’ın çeşitli şehirlerinde iki gündür devam eden başlayan eylemleri konuştuk. Bu eylemlerin nereye evrileceği üzerine konuşmanın şimdilik erken olduğunu vurgulayan Porgham, gösterilerin öncekilerden ayrılan yönleri olduğunu savunuyor. Porgham, eylemleri bir ekonomik krize eşlik eden bir banker krizinin tetiklediğini aktarıyor; geçmişteki eylemlerden farkını “İlk defa rejimi hedefleyen sloganlar bu kadar yaygın görünüyor” diyerek açıklıyor.
İran’da önceki gün başlayan gösteriler sanırım herkes için sürpriz oldu. Bir anda Suriye’deki gibi gösterilerde rejimin hedef alınacağı beklentisi oluştu. Sizce İran’daki bu gösteriler neyi hedefliyor?
Olayların ne kadar ciddi olduğunu aslında devlet yetkililerinin ‘yapılmayan’ açıklamalarından görüyoruz. Hasan Ruhani hükümetinin dünkü kabine toplantısı önemliydi. Bu hareketten bir ‘devrim’ çıkartmak çok erken bir beklenti. Bu eylemlerin radikal bir değişikliğe evrilip evrilmeyeceği şimdiden çok kestirilebilir bir şey değil. 2009 yılındaki eylemlerden, o büyük itirazlardan sonra ilk defa şimdi böyle bir eylemsellik söz konusu.
2009 yılındaki eylemlerle karşılaştırdığınızda bugün gerçekleşenlerin yaygınlık derecesi nedir?
Yaygınlık derecesi yüksek. Ancak bu eylemler İran’da dahi çok beklenen bir şey değildi. Meşhed şehrinde ‘Pahalılığa hayır’ sloganı ile başlayan bir eylemin sert polis müdahalesi olmadan bu hale evrilmesi çok beklenen bir durum değildi. Ama bütün İran’a yayılan bir eylemsellik var mı? Hayır, şimdilik bunu söyleyemeyiz. Dün gece itibarıyla 10 şehre yayılan bir durum var. Ancak daha fazla yayılıp yayılmayacağı aslında bugün biraz belli olur. Dün farklı farklı şehirlerde, şehir meydanlarına sosyal medya üzerinden yayılan bir çağrı vardı. Bugün bunu izleyeceğiz. Nasıl bir duruma evrilir? Tabii nasıl bir duruma evrileceğini belirleyecek en önemli unsur, dini liderin üslubu ve vereceği işaret. Dini liderin konuşmasındaki üslup ve sertlik derecesine göre polis kuvvetleri ve Besicler eylemlere müdahale edecek. Henüz dini liderlikten, Ruhani’den veya kabineden bir açıklama yok. Bu da oldukça önemli, beklememiz gerekiyor.
Bu eylemleri 2009’la karşılaştırdığınızda nasıl farklar görüyorsunuz? 2009’daki eylemlerde rejimin karakterine değil de, bazı uygulamalara itirazlar vardı. Bir ılımlılar ve radikaller ayrımı görünüyordu.
Bakın önemli bir ayrım var. Hem dini liderlik yani Ayetullah Hamaney üzerinden radikallere, hem de ılımlıların ittifakıyla seçilen Ruhani’ye tepki görüyoruz. Yani İran hükümetinin her iki kanadına da halk tarafından bir tepki var. Bu önemli bir durum, geçmişte genel olarak radikallere yönelik bir eylem biçimi vardı. Burada psikolojik bir korku eşiğinin aşıldığını görüyoruz. Direkt İran rejimine ya da dini liderlere yönelik sloganları görüyoruz.
Bu yeni bir durum mu?
Böyle kitlesel gösterilerde bu tür sloganlar şimdiye kadar atılmıyor muydu?
Yeni bir şey dersek eksik bir bilgi vermiş oluruz. Ama yoğun bir durum. İran’da geçmişte küçük çaplı gösterilerde bu tarz sloganlar atılırdı. Eğer İran rejimine yönelik olarak bu kadar aleni sloganlar atarsanız, kırbaç cezasından hapis cezasına kadar giden sert cezalara çarptırılırsınız. Hatta rejim muhalifi olarak yargılanırsanız idama kadar yolu var. Bazı yorumcular bu durumu küçümseyerek “Daha önce de vardı” diyorlar ama bu kadar basite indirgenecek bir durum değil. Fakat eylemlerin seyrini anlayabilmek için biraz daha beklemek gerekiyor.
Tek merkezden örgütlü bir eylem zinciri gibi görünmüyor sanki… Sosyal medyanın yoğun kullanıldığı, biraz ‘Gezi’ tarzı bir eylem zincirine benziyor. Örgütlülük noktasını siz nasıl görüyorsunuz?
Hayır, tek merkezden başlayan bir eylemlilik gibi gözükmüyor. Ancak farklı farklı örgütlerin bunu sahiplenme çabası var. Özellikle İran’ın diasporadaki örgütleri, doğal olarak işlerine geldiği için, bunu sahiplenmeye çalışıyor. Fakat dinamikler farklı. Tek bir odak tarafından yönetilen bir eylem tarzı görüntüsünü vermiyor. Farklı, farklı şehirlerde farklı meydanlarda ortaya çıkan bir eylemsellik var. Organize, kurumsal bir liderlik gözükmüyor. Ama dediğim gibi biraz daha izlemek ve nereye doğru eirileceğini görmek için beklemek gerekiyor.
Kaynak: BBC
