Gazete Emek- Covid-19’un yorgunluk, öksürük, eklemlerde ağrı, ateş gibi belirtilerini hepimiz biliyoruz. Ancak, aslında birçok hastada yaygın olarak ortaya çıkan nörolojik belirtilerden haberdar değiliz. Covid-19 geçiren hastaların çoğu, ilk enfeksiyonlarını takiben yaygın bir şekilde “nörolojik yakınmalar kümesi”nden bahsediyor. Nedir bu belirtiler? Hafıza ve konsantrasyon sorunları, net düşünememe, baş ağrıları, uyku bozukluğu, anksiyete, kafa karışıklığı, konuşmada ve günlük kelimeleri bulmada zorluk… Bu nörolojik yakınmalar kümesini, genel anlamda “beyin sisi” terimiyle tanımlıyoruz. Yapılan araştırmalar, beyin sisinin Covid-19 geçirildikten sonra aylarca devam edebileceğini gösteriyor. COVID-19 SONRASI BEYİN SİSİ NE KADAR YAYGIN? Journal of Infection'da yayınlanan bir çalışmada, Fransa’da hastaneye kaldırılan hastalar arasında Covid-19’dan taburcu olduktan sonra üçte birinde hafıza kaybı ve konsantrasyon problemleri yaşandı. Indiana Üniversitesi'ndeki araştırmacılar tarafından yayınlanan bir başka raporda, Covid-19 olan ve aylar sonra hala sağlık sorunları yaşayan 1.500'den fazla kişiyle anket yapıldı. Konsantrasyon ve hafıza bozuklukları, bu hastalar arasında görülen en yaygın belirtilerden bazılarıydı. Ankete katılanların yarısından fazlası konsantre olmakta veya odaklanmakta güçlük çektiklerini ve üçte biri hafıza sorunları olduğunu söyledi. Massachusetts General Hospital, Harvard Medical School ve King's College London'daki araştırmacılar tarafından yönetilen 4 milyondan fazla kişiyle yapılan ankette, Covid-19'a yakalandıktan 8 hafta sonra yaklaşık 20 kişiden 1'inin beyin sisi de dahil olmak üzere kalıcı belirtiler yaşadığı bulundu. Araştırmaya göre, bir kişinin hastalığının başlangıcında ne kadar çok yakınması varsa, o kişide beyin sisi görülme olasılığı o kadar arttı. COVID-19 BEYİN SİSİNE NEDEN YOL AÇIYOR? Covid 19’un beyin sisine yol açmasında birkaç mekanizmanın rol alabileceği düşünülüyor: BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ TEPKİSİ Beyin sisi ve Covid-19 ile ilgili en yaygın mekanizma, bağışıklık sisteminin koronavirüse verdiği tepki. Bu pek çok farklı şekilde gerçekleşebilir. Nature Reviews Neurology dergisindeki bir araştırma, sitokinlerin ve bunlarla ilişkili bağışıklık aktivitesinin Covid-19'lu kişilerin beyinlerinde yaralayıcı derecede yüksek düzeyde iltihaplanmaya yol açabileceğini ve hatta başlangıçta fark edilmeyen ancak bilişsel hasara veya bozulmaya neden olabilecek küçük damarlarda tıkanmaları tetikleyebileceğini söylüyor. Bağışıklık sistemi bir virüse tepki olarak hızlandığında, beynin içinde bir sitokin patlaması olabilir ve beyne yapısal hasar verir. Ayrıca, virüsün kan hücrelerini ve damarları enfekte etme yeteneğine sahip olduğuna dair kanıtlar var, dolayısıyla kan damarlarında veya damarları kaplayan hücrelerde iltihaplanma olması da beyne hasar verebilir. Etkili bağışıklık yanıtlarında salınan iltihap maddeleri, aynı zamanda özellikle beyne yönelik bir tür toksin olabilir ve bu da bilişsel işlevlerde sorunlara yol açabilir. Diğer bir olası bağışıklık tepkisi sorunu ise, savunma maddeleri yanlışlıkla kendi dokularımıza ve sinir hücrelerine saldırabilir. Bu gibi bağışıklık tepkileriyle hasar görmüş olan sinirler, yanlış sinyaller gönderdiğinde beyin sisi yakınmaları başlıyor. YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ Beyin sisi, aslında hastaneye kaldırılan veya entübe edilen insanlar için alışılageldik bir durum. Annals of Intensive Medicine'de yayınlanan 2012 tarihli bir araştırma, hastaların yüzde 30 ila 80'inin yoğun bakımda kaldıkları süre boyunca bilişsel düşüşe yol açabilecek deliryum yaşadıklarını buldu. New England Journal of Medicine'de 2013'te yayınlanan bir başka çalışmada, hastaların yüzde 66'sının yoğun bakımdan ayrıldıktan üç ay sonra hala bilişsel bozukluk yaşadığı ortaya çıktı. BEYİN SİSİ BELİRTİLERİ NELERDİR? -Unutkanlık -Dikkat dağınıklığı -Konsantrasyon kaybı -Konuşurken kelime bulmada güçlük -Düşüncelerini toparlayamamak -Okuduğunu anlamadan sayfalarca dalıp gitmek -Önemli konularda karar vermede zorluk -Başladığı hiçbir işi bitirememek -2 işi aynı anda yapamamak -Mental performans gerektiren her işte zorluk çekmek BEYİN SİSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR? -Beyin sisi tedavisinde dikkat edilmesi gereken ilk konu beslenmedir. 3 ay boyunca glutensiz, şekersiz ve süt ürünlerinin olmadığı bir beslenme programı uygulanmalıdır. Bu beslenme programında ağırlıklı olarak taze sebze ve meyvelere, zeytinyağı, tereyağı, hindistan cevizi gibi sağlıklı yağlara, doğru protein kaynaklarına, çiğ kuruyemişlere ve fermente ürünlere sofralarınızda yer verin. -Kronik stres varsa psikolojik stresinizi azaltmayı ve daha iyi bir uyku düzenine geçmek için destekler alabilirsiniz. Uykuya dalmakta zorluk varsa melatonin desteği ile beraber, uyumanızı kolaylaştırıcı kediotu, melisa, mercanköşk, anason, sarı kantaron gibi bitkiler faydalı olacaktır. -Fiziksel aktivitenizi arttırarak açık havada yapılacak kısa süreli 20 dakikalık yürüyüşlerin dahi beyin sisine iyi geldiği biliniyor. Hafta sonları açık havada, deniz kenarında, doğada vakit geçirmek de iyi gelecektir.