GAZETE EMEK- Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı serhed bölgesi(Kars,Ardahan,Iğdır,Ağrı,Van,Hakkari) coğrafik yapısının cilvesi olsa gerek, kışları uzun,soğuk ve çetin geçer. Tabi bu ilk bakışta olumsuz görünen koşulları bölge halkı kendince işlemiş ve çok eğlenceli halk kültürleri ,oyunları,destanları,hikâyeleri oluşturmuşlardır. Umarım bende bir gün salt bu kültür üzerine daha çaplı foto hikâyeler oluşturur ve bu sayfalar aracılığı ile yine yayımlarım. Kışları soğuk geçer dedik ve bu uzun, soğuk gecelerin en büyük problemi de ısınma problemiymiş elbette. Özellikle kırsalda yaşayan köy halkı en büyük ihtiyaç olan, ısınma sorununu katı yakıtlar aracılığıyla çözmüş ve muazzam bir kültüre de öncülük etmiştir. Böyle "di"li geçmiş zaman ekleri kullandığıma bakmayın hâlâ bölgenin neredeyse tüm köylerinde aynı sistem düzenli olarak kullanılmaktadır. Fotoğrafta göründüğü üzere görünen yapının genel adı "Qelağ(x)" olarak bilinir. Ama yerleşik Kürtler qelağ kelimesi köken olarak Farsça'ya yakın ve Kürtçe kökeninin Delewan olduğunu söylerler. Ben de yazının devamında Delewan tabirini kullanmayı tercih edeceğim. Delewan'ın yapılışı ve süreci oldukça icatçı ve yenilikçidir. Hatta matematik ve geometri o kadar incelikle kullanılır ki ünlü düşünür Platon'un İ.Ö. 4. yüzyılda kurduğu ve dünya tarihinde bilinen ilk akademi olarak tarihe geçen okulunun kapısında yazan notu getirir akla "Geometri bilmeyen giremez."Çünkü geometri ve matematik insanlığın özüdür ve bu özü iyi kullanacak olan topluluklarda dünyanın öncüleridir" der kendileri. Delewan'ı yapmak için ciddi bir ön hazırlık gerekir ki yukarıda bahsettiğim geometri ve matematik burada devreye girer. Önce yaz aylarında koyunların ve ineklerin yaşadığı ağıl ve ahırlarda üretilen dışkı temizlenmez ve oradaki tüm hayvanların, belli bir süreyle o zibil(atık) veya dışkı üzerinde sırasıyla uyumasına, uzanmasına, tepinmesine ve yürümesine izin verilir. Koyun-Sığır-İnek sayısına göre değişiklik gösteren süreçte dışkı istenilen seviyeye geldiğin de, tep çekli kürek vasıtasıyla 8X28 cm ebatlarında kesilir ve kurumaya bırakılır. Tabi not olarak düşelim, istenilen seviye bir ahırda ancak yılda 2 sefer oluşur. Sonra kuruyan tezekler en alttan çember biçiminde simetri olarak sırayla üst üste koyularak dizilir. Kışın yağan yağmurda ve karda ıslanıp sobada yanmamasına karşılık alınan önlem ise yine dışkının ıslatılıp içine saman karıştırarak elde edilen sıva ile sağlanır. Dış yapı bazen elle bazen kürekle veya tahta kalıplarla oluşturulan kare şeklinde ki tezek tabakalarıyla örülür dış koruma duvarı kule biçiminde oluşur. Bu kule yapının içine de kurutulmuş "peyin" veya kırılmış tezek parçaları doldurulur. Giriş için bırakılan bir kapı vasıtasıyla yıl boyu kullanılır. Kış tahminden uzun geçer ve içerideki stok tükenirse Delewan üsten başlanarak yıkılır ve ihtiyaç devam ettikçe yine mevsim boyunca kullanılır. Okunabilmesi için mümkün oldukça kısa bırakmaya çalışmakta fayda var deyip bir Kürt hikâyesiyle bitireyim. Vaktiyle Devlet bakanlarından biri çok çetin kış geçiren Kürt şehirlerinden birine gelir ve sorar -Yahu bu tezek nedir? Ne işe yarar? Stokunuz var mıdır? Amca cevaplar; -Valla tezek b.ktur. Stoka ihtiyaç heç yoktur. Çünkü o dediğin biz de çoktur. FOTO HİKAYE: RUŞEN TAKVA